Nedavno novo otkazivanje termina Festivala festivala, popularnog FEST-a zbog pandemije, podsetilo nas je na neka lepša vremena, ne samo novija kada se početkom godine ovaj „filmski dinosaurus“ odvijao u kontinuitetu na radost ljubitelja sedme umetnosti, nego i na njegove početke, kada je formatiran u SFRJ kao glavni međunarodni filmski festival.

Pre otprilike pola veka, 09.01.1971. prvi FEST je otvorila kultna anti-ratna komedija “M*A*S*H” proslavljenog američkog reditelja Roberta Altmana. Što je bio pun pogodak (u smislu američkih filmova koji su tada bili hit) u kombinaciji sa dolaskom poznatih filmskih gostiju u Beograd. Premijerno su prikazani i “Buč Kesidi i Sandens Kid” Džordža Hila i “Konje ubijaju, zar ne?” Sidnija Polaka, a Piter Fonda i Denis Hoper su lično došli na jugoslovensku premijeru svog filma “Goli u sedlu”, donoseći “na motorima” topli talas hipi supkulture na svom vrhuncu u hladni Beograd. Zajedno sa filmom o Vudstoku, takođe prikazanim.

Prestonička publika druge Jugoslavije, imala je priliku da vidi i Kjubrikovu “2001: Odiseja u svemiru”, kao i Šlesingerovog “Ponoćnog kauboja”, ali i lično, njegovu glavnu glumicu Silviju Majls.

Međutim, ključna stvar prvog jugoslovenskog filmskog festivala sa međunarodnim karakterom i ozbiljnim filmovima i gostima, bila je u tome što je njegov pokrovitelj lično bio Josip Broz Tito. Maršal, ratni komandant – pobednik i politička ličnost prihvaćena na najvišem nivou u svetu “Hladnog rata”, bio je i veliki filmofil.

Kako objašnjava Radina Vučetić – “I Titova fasciniranost Holivudom, američkim filmom i druženjem sa filmskim stvaraocima, sigurno je dodatno „pojačavala“ opštu fasciniranost zvezdama, a i davala je neku vrstu legitimiteta „narodnoj ljubavi“ prema filmskim glumcima i glumicama. Zato nije slučajno što je, prilikom Titove zvanične posete Americi 1971. godine jugoslovenskom predsedniku upriličen susret sa vodećim ličnostima Holivuda, Kirkom Daglasom, Čarlstonom Hestonom, Rokom Hadsonom, Širli Meklejn, Karl Maldenom i Li Marvinom. Ostaje otvoreno pitanje da li je Titova sklonost prema filmu, posebno američkom, uticala da je i narodu bilo omogućeno da uživa u holivudskoj produkciji i da, kao i predsednik zemlje, obožava holivudske zvezde.” (Vučetić 2009: 232).

Verovatno i jeste, jer je predsednik filmofil posebno bio slab na vesterne, autohtoni američki proizvod, a prostim istraživanjem bioskopskih repertoara druge polovine šezdesetih prošlog veka, može se videti i njihova zastupljenost.

To potvrđuje i Vučetić: “Magičnoj privlačnosti američkog filma, a naročito vesterna, nije mogao da odoli ni Josip Broz Tito, pokazujući to i najširoj javnosti kroz izjave da voli vesterne i da mu je omiljeni glumac Gari Kuper. Titovo iskazivanje ljubavi prema vesternima i Gari Kuperu sigurno nije predstavljalo njegovo nastojanje da se o ličnosti prvog čoveka države i partije znaju i privatne stvari, kao u zapadnom svetu, već je to, na neki način, moglo da bude i slanje određene političke poruke, jer je ovakvim izjavama, zapravo, jugoslovenski predsednik pokazivao i domaćoj javnosti, ali i svetu, da su vesternima potpuno i širom otvorena vrata jugoslovenskih bioskopa. Službenik Jugoslovenske kinoteke Petar Stanojević nekoliko puta nedeljno snabdevao je Beli dvor filmovima iz arhive Kinoteke, među kojima je najviše bilo upravo vesterna.” (Id: 234).

Navedeno je rezultiralo još jednim kuriozitetom prvog FEST-a. Naime, u toku njegove prethodne jednogodišnje pripreme, a povodom obeležavanja 75 godina kinematografije na ovim prostorima, Tito je po savetu osnivača FEST-a, uglednog filmskog kritičara “Politike” Milutina Čolića, naredio da se Ordenom jugoslovenske zastave sa lentom (odlikovanje prvog reda namenjeno stranim diplomatama – prim.aut.) odlikuje američki režiser Džon Ford (jedan od najuticajnijih režisera uopšte, a posebno vesterna poput “Tragača”, “Rio Grande” ili “Poštanske kočije”), u čije ime ga je upravo na prvom FEST-u preuzeo još jedan visoki gost, takođe čuveni američki režiser Frenk Kapra.

POP Forum tim

Izvori:
1. News Letter broj 15. Centra za američke studije Filozofskog fakulteta u Beogradu iz februara, 2021. godine.

2. Vučetić Radina (2009.), Amerikanizacija u jugoslovenskoj popularnoj kulturi ’60-ih, Filozofski fakultet, Beograd (doktorska disertacija).

Foto: https://www.imdb.com/title/tt0064115/mediaindex?page=1&ref_=ttmi_mi_sm