Ako se apstrahuju očekivani i nadasve obavezni klubovi javnog sektora, nešto što bi se moglo nazvati prvim inkluzivnim klubovima modernijeg, inovativnijeg i prevashodno brže reagujućeg tipa na potrebe građanki i građana iz ugroženih grupa, dolazi u Kragujevcu iz civilnog sektora. Jer i sama, najjednostavnija definicija istog (civilnog, trećeg ili građanskog sektora) govori da se radi o aktivističkim odgovorima samih građanki i građana na potrebe ili probleme, koje javni sektor ne može ili ne stiže da rešava, a profitni sektor nema finansijsku korist.

Tako se svakako kao prvi inkluzivni klubovi u gradu, moraju identifikovati romsko obdanište “Plavi Zeka” iz 1996. godine i Otvoreni klub “Dragoslav Srejović” iz 1997. godine, oba podržana od Fonda za otvoreno društvo.

Po podacima iz “Strategije razvoja civilnog sektora i filantropije grada Kragujevca” iz  2010. godine, stoji da je Humanitarno udruženje “Novi Put”, osnovano kao prva OCD u gradu 1995. godine, pored podele humanitarne pomoći korisnicima, kao reakciju na potrebe svoje ciljne grupe, odmah započelo sa intezivnim radom na obrazovanju (u najširem smislu, uključujući i neformalno) Roma i Romkinja. Prvi programi su se odnosili na edukativni rad sa decom predškolskog uzrasta i već naredne, 1996. godine osnivaju pomenuto obdanište za romsku decu “Plavi Zeka”, kao prvo ne samo u gradu i regionu Šumadije, nego i u Srbiji.

 

Foto 01: Deca iz “Otvorenog kluba” na ekskurziji u Beogradu, ’90-tih.

Otvoreni klub “Dragoslav Srejović”, koji je počeo sa radom u drugoj polovini 1997. godine na spratu Doma omladine Kragujevac, nije bio autohtona inicijativa već deo velike mreže sličnih klubovima namenjenih deci i mladima po čitavoj državi.

Devedesetih godina prošlog veka u tadašnjoj SRJ (Saveznoj republici Jugoslaviji), Fond za otvoreno društvo (prethodno Soros fond) je bio, ne samo glavni finansijer aktivnosti ovdašnjeg civilnog sektora koji su bili okrenuti ka mirovnim i humanitarnim inicijativama, nego i inicijator mnogih korisnih programa samih lokalnih zajednica. Nakon vojnih akcija 1995. godine u Hrvatskoj, došlo je do priliva velikog broja izbeglih lica u Srbiju. Tadašnja direktorka Fonda, sociološkinja Sonja Liht je, po sopstvenim rečima, samoinicijativno otputovala na sastanak i direktno zatražila od osnivača, Džordža Sorosa namenski grant za pokretanje centara u gradovima Srbije, gde bi se prevashodno mladi iz kategorije izbeglih lica putem inkluzije u novu sredinu socijalizovali i preživeli traume. Tako je nastala mreža “Otvorenih klubova”, koje su osnivale ugledne lokalne organizacije civilnog sektora, u kojima su glavne metode animacije mladih iz kategorije izbeglica, ali i lokalnog domicilnog stanovništva, bile edukativne i umetničke radionice, produkcija i organizacija kulturnih programa i ostalih akcija u zajednici koje su korisnici uz radioničare sami osnivali. Donator je obezbedio opremu (računare – u sadašnjim finansijskim uslovima oko 2.000 EUR) i sredstva za iznajmljivanje i održavanje prostora, kao i honorare za koordinatora i pet osoba koje su vodile radionice, što je na mesečnom nivou ukupno iznosilo oko 1.000 – 1.500 EUR.

Foto 02: Koordinatori otvorenih klubova iz cele SRJ u poseti podgoričkom klubu i traženju letnjeg kampa za decu i mlade iz ugroženih grupa

Projekat je trajao nekoliko godina i “Otvoreni klubovi” su formirani u Subotici, Novom Sadu, Somboru, Vršcu, Beogradu, Kragujevcu, Valjevu, Nišu, Aleksincu, Novom Pazaru i Podgorici (tadašnja SRJ je bila sastavljena od Srbije i Crne Gore), a vodili su ih organizacije civilnog sektora – “Panonija” (Novi Sad), Urbani centar za kreativni razvoj dece i omladine Kragujevac (sadašnji NVO “MillenniuM”), Udruženje “Ravangrad” (Sombor), Urban-In (Novi Pazar)… koje su uglavnom radile ili namenski nastajale kao humanitarne ili omladinske organizacije. Locirani su veći gradovi po principu decentralizacije, ali i centri sa prilivom izbeglih lica (Sombor, Aleksinac…).

Foto 03: Izložba radova mladih iz Otvorenog kluba u prostoru galerije Narodne biblioteke “Vuk Karadžić” u Kragujevcu, sa radionice karikature i stripa koju je vodio Mića Miloradović, poznati kragujevački karikaturista.

Glavne aktivnosti ovih inkluzivnih centara, bile su pomenute radionice: kao obavezne u svim klubovima – informatička i engleski jezik i po potrebi sredine – dizajn, slikarstvo, kreativno pisanje, novinarstvo, muzičke (rok i pop muzika), strip, izrada rukotovorina…, kao i akcija u lokalnoj zajednici koje su sami korisnici sa svojim radioničarima osmišljavali. Tako je u Somboru postojala “Dečija pijaca”, gde su korisnici vikendom prodavali u centru grada svoje rukotovorine, nastale na radionicama, što navodimo kao primer dobre prakse. Kragujevački “Otvoreni klub” je osim korisnika iz grupe dece i mladih iz populacije izbeglih i raseljenih lica, animirao korisnike i iz Doma za nezbrinutu decu u Kragujevcu, romsku decu koju su slale partnerske romske organizacije, kao i mlade korisnike Udruženja gluvih i nagluvih osoba. Pored pristupa radionicama, deci i mladima su se organizovale podele novogodišnjih poklona sa posetama i adekvatnim programima, ekskurzije u Beograd i boravak na omladinskom kampu na planini Rtanj.

Foto 04: Radioničari Otvorenog kluba u Kragujevcu u poseti deci iz Udruženja gluvih i nagluvih osoba.

Po ličnoj proceni (autor je radio kao koordinator Otvorenog kluba “Dragoslav Srejović” u Kragujevcu u periodu od 1997. do 1999. godine.), korisnika (deca i mladi iz ugroženih grupa) ovih programa (do 200) je bilo od 200 do 500 kao redovnih i do 5.000 kao publike na godišnjem nivou, uz godišnji budžet koji se kretao do 12.000 EUR najviše. Ovde treba napomenuti da je i svaka organizacija imala pravo, pored redovnog programskog finansiranja da aplicira za samostalne projekte, kao i da proširi broj radionica putem samofinansiranja (postojale su van pet besplatnih i ostale koje su se mogle pohađati uz simboličnu kotizaciju). “Otvoreni klubovi” su nakon 2000. godine, zbog prekida redovnog finansiranja prestali sa radom, ali je nekoliko organizacija (Aleksinac, Novi Pazar) nastavilo sa ovim modelom rada aplicirajući uspešno za podršku kod drugih donatora.

Na kraju svakako treba evidentirati i aktivnosti socio-humanitarnog udruženja građana “Sunce” i njihov aktivni rad u vidu edukacije dece iz kategorije izbeglih i raseljenih lica iz Hrvatske i Bosne ratnih devedesetih, kao i veoma važan projekat dvehiljaditih, u vidu javno-civilnog partnerstva, nečega što definitivno nedostaje, a radi se o projektu prve “Sigurne kuće za žrtve porodičnog naselja”, koju je sa partnerima iz kragujevačkog Centra za socijalni rad, lokalnom samoupravom i policijom, vodila OCD (organizacija civilnog društva – prim.aut,) “Alternativni krug” od decembra, 2005. godine do marta, 2008. godine, a potom OCD “Oaza sigurnosti”. Ovaj je projekat institucionalizovao problem zbrinjavanja i rehabilitacije žrtava porodičnog naselja u Kragujevcu, ali i senzibilisala lokalnu zajednicu za problem porodičnog nasilja i žrtvi nasilja, najviše žena, ali i dece.

Tu je i “Dnevni boravak za mlade sa smetnjama u razvoju, čiji je nosilac bila Socijalna kooperativa “Vivere – živeti”. Kao i “Dečiji centar”, koji je vodio “Face” uz podršku međunarodne organizacije “Save the children”. I ovaj program, je na bazi metodologije “Otvorenog kluba” najviše organizovao radionice, imao “biblioteku igračaka”, pored domicilne dece posebnu pažnju poklanjao deci iz dodatno udruženih grupa (izbeglice, manjine, bez roditeljskog staranja…) i imao veliki broj korisnika.

autor dr Vladimir Paunović

Foto: POP Forum arhiva

Tekst je nastao u okviru projekta Res Publika “Lokalni mediji u službi zajednice: Mediji za sve”, koji se realizuje u okviru Programa malih medijskih grantova koji finansira Ambasada SAD, a administrira Media i Reform Centar Niš. Stavovi, mišljenja i zaključci izneseni u projektu nužno ne izražavaju stavove MRCN i Ambasade SAD već isključivo autora.