Uticaj Zapadne kulture i medija na razvoj popularne muzike u Kragujevcu (1950 – 1970.) – prvi deo

Uvod

U feljtonu se istražuju inicijalni elementi razvoja popularne muzike u Kragujevcu, u periodu od pedesetih do početka sedamdesetih godina, pre svega džez (sving i diksi) i rokenrol muzike. Ova vrlo aktivna scena lokalne popularne kulture je prevashodno emanirana kroz aktivnosti kragujevačkog „džez – jezgra“ jednog od najpopularnijih pop – sastava u bivšoj Jugoslaviji – „Sedmorice mladih“, kao i najpoznatije rokenrol bendove šezdesetih iz Kragujevca (“Senke”, “Daleki horizonti”, “Džentri”…).

Tekst polazi od činjenice da je glavni inicijator razvoja pomenute scene identifikovan u medijima popularne kulture koji su dolazili sa Zapada, nakon otvaranja tzv. “gvozdene zavese” početkom pedesetih godina u bivšoj Jugoslaviji. Pod pomenutim medijima, podrazumevaju se prevashodno specijalizovane muzičke radio emisije poput Jazz Hour Vilisa Konovera na radio stanici “Glas Amerike” i top liste Radio Luksemburga. Druga činjenica je vezana za tehnološki uticaj radija, koji se koristio kao pomoćno sredstvo za reprodukciju tzv. “električarske muzike”.

Glavna teza je da su zapadni masovni mediji direktno uticali na formu rane kragujevačke scene u popularnoj muzici u prve dve decenije druge polovine dvadesetog veka, a cilj istraživanja je utvrđivanje direktne veze uticaja zapadne popularne kulture sa nastankom kragujevačke džez i rok scene.

U tekstu se u metodološkom smislu koriste intervjui sa direktnim akterima rane kragujevačke muzičke scene, relevantni stručni radovi drugih autora i dostupni medijski izvori. Zaključci su bitni u smislu dopune prostora u lokalnoj istoriji popularne kulture u Kragujevcu, na osnovu narativa usmene istorije.

Društveni kontekst

Razvoj popularne muzike u Kragujevcu, ako pod njom podrazumevamo pre svega džez i rokenrol muziku bez drugih žanrova, direktno je vezan za promenu društveno-političkih okolnosti u Socijalističkoj federativnoj republici Jugoslaviji na prelasku četrdesetih u pedesete godine prošlog veka. Kako Ivan Čolović navodi u svom eseju o srpskoj kulturi i politici, prva nagodba ova dva subjekta je bila – “Svirajte i gledajte svoja posla!”. Nakon raskida saradnje sa tadašnjim Sovjetskim Savezom 1948., jugoslovenski komunisti su prestali sa zahtevima od kulturnih radnika da se putem izbora tema dela i načinom njihove obrade direktno uključe u “izgradnju novog društva”, uz uspostavljanje svojevrsnog New Deal-a: “Kulturnim stvaraocima ostavljena je puna sloboda da se otvore prema modernim zapadnim umetničkim tendencijama i estetikama, a da vladajućoj ideologiji doprinose samo na pasivan način, tako što neće dovoditi u pitanje njene glavne simbole: Tita, bratstvo i jedinstvo jugoslovenskih naroda, socijalizam, a zatim samoupravljanje i nesvrstanost“. (Čolović 2010: 1).

Ovdašnja popularna muzika je na taj način direktno formirana pod uticajem tadašnjeg društvenog fenomena, koji se naziva „amerikanizacijom“. Istoričarka Radina Vučetić, kao najprecizniju definiciju ovog pojma navodi da se radi o nizu procesa putem kojih Amerika utiče na ostali svet, najviše putem uticaja u kulturi koje „primaoci“ pozajmljuju, imitiraju, ili, jednostavno, prihvataju. (Vučetić 2009: 26). Ona ovu pojavu predstavlja kao deo širih propagandnih procesa perioda „Hladnog rata“, kada su i Amerika i Sovjetski Savez pokušavali da nametnu pozitivne vrednosti svojih kultura i s tim sopstvenih načina života jugoslovenskom društvu, koje je nastojalo da se nakon političkog razlaza sa Sovjetskim Savezom 1948. godine, osamostali putem pronalaženja samostalnog puta u budućnost. Istovremeno, „prihvatanje američke kulture imalo je za cilj da pokaže kako je i koliko jugoslovenski sistem liberalan, i kako i koliko se udaljava od sovjetskog modela“. (Vučetić 2009: 26). Za potvrdu ovog fenomena, autorka u svom radu citira nacionalni partijski list „Borbu“ iz 1969: „Na Jelisejskim poljima ima jedan “LE DRAGSTORE”, na Crvenom trgu mogu se sresti mladići u “blue jeans”, na Terazijama se jedu “popcorn”, na Aveni da Kopakabana žvaću “hot dogs”, svuda su već prisutni kompjuteri, koka-kola, gume za žvakanje i džez. To su neki od vizuelnih i površnih znakova fenomena, kojem su dali ime “amerikanizacija”. (Vučetić 2009: 30).

Mada oba autora, u kontekstu opisa fenomena prodora zapadnog uticaja na ove prostore putem kulture, predstavljaju mahom pozitivne, odnosno neutralne reakcije zvanične vlasti, u istraživanju razvoja rane kragujevačke scene popularne kulture su identifikovana i drugačija iskustva.

Kragujevački muzičar i jedan od pionira džeza, Milenko Jović (popularni Mile Žljoka) tvrdi: „Posle rata su branili da se sluša i svira džez. Ja sam program džez emisija na „Glasu Amerike“ dobijao preko američke ambasade – kad je koja emisija, koji orkestri i koji solisti sviraju. To je bilo početkom pedesetih, 1953. I onda je krenulo preko filmova, radija, preko američkih kompozitora, kasnije i preko ploča. I to je bilo to.“[1]

POP Forum tim

Nastavak: https://popforum.rs/pop-feljton/

 

Foto (lična arhiva): Milenko Jović za klavirom, u društvu svojih kolega kragujevačkih džezera početkom pedesetih, razmišlja da li je ambasada poslala novi program “Glasa Amerike”.

Ključne reči: Popularna kultura, Džez, Glas Amerike.

Izvori:

1. Čolović Ivan, Kultura i politika u Srbiji, avgust 2010, http://www.balkan-sehara.com/images/slikenc/IvanColovic/Kultura%20i%20politika%20u%20Srbiji.doc, (pristupljeno 15.11.2020.).

 

2. Paunović Vladimir (2002). Vrele šezdesete: KG urbana hronika No 1. (1950 – 1970), Kragujevac, NVO “MillenniuM”.

 

3. Vučetić Radina (2009.), Amerikanizacija u jugoslovenskoj popularnoj kulturi ’60-ih, Filozofski fakultet, Beograd (doktoska disertacija).

 

[1] Citirane su izjave svedoka razvoja kragujevačke popularne muzike, korišćeni za pisanje knjige „Vrele šezdesete (KG urbana hronika No 1. (1950 – 1970)“ (str. 13.)