Podgorica ima bogatu memorijalnu literaturu u kojoj su opisani lokalni događaji, sudbine ljudi, gradskih „heroja“ i onih običnih „malih“ ljudi, tadašnja svakodnevica opisana iz perspektive onoga ko je bilježio i njegovog svjetonazora ali ono što je zajedničko za sve te ljude je to da su ipak bili „obični“ ljudi. O onim drugima, koji su imali neke ne tako uobičajene osobine, nema puno pisanih podataka. Jedan od takvih koju zaslužuju pažnju je i Bajram Dricković, jedna od najzagonetnijih ličnosti iz Podgorice u XIX vijeku.

XIX vijek je bio naročito buran period u Podgorici i njenoj okolini i izrodio je više markantnijih ličnosti koje su ostale zapamćene kroz predanja ili zabilježene kroz epiku ili istorijsku literaturu.

Na Draču se nalazi grobni spomenik Bajrama Drickovića, na prostoru imanja nekadašnje dračke džamije  i predstavlja rijetki sačuvani devetnaestovjekovni spomenik u tom dijelu grada. Zanimljivo je da su se na tom prostoru ranije nalazila groblja, koja su inače u staroj Podgorici bila raštrkana i sa južne i sjeverne strane grada (tada aktivno groblje na Pobrežju i staro groblje kod nekadašnje dračke džamije).

Foto 1: Turbe hadži Bajrama Drickovića.

Iako su mnogi hroničari, prevashodno oni starijih generacija poput Ilije Zlatičanina, Neša Stanića, Jova Zagore, Mitra Mrčarice i dr. zapisivali predanja vezana za ličnosti iz prošlosti Podgorice  (makar onako kako su čuli od drugoga ili ono što je lelujalo u nečijem sjećanju) i tako nekad neposredno a nekad usputno, opisuju’i nekog drugog, sačuvali sjećanja na mnoge junake Podgorice poput Mahmuta Kinkovića, Maša Fazlijukića, Alije Harovića, Hajdara Lekića i druge, u memorijalnoj literaturi o Podgorici i u literaturi koja se bavi istorijskim ličnostima iz Podgorice, pričama, legendama, istorijatima porodica, nigdje se ne spominje Dricković, iako igrom sudbine, za razliku od većine drugih,  njegov nadgrobni spomenik je jedini materijalni dokaz u našem vremenu koji svjedoči o njegovom postojanju.

S obzirom da podgorički muslimani (barem oni generacijski mnogo stariji kod kojih se i moglo naći sličnih pripovijedanja) nisu pisali sami o sebi, već su drugi za njih sačuvali uspomene na mnoge ličnosti, pitanje je koliko je predanja zauvijek izgubljeno. Vjerovatno je dobar dio priča koji čuvaju prošlost grada i starih podgoričana zauvijek izgubljen, jer sakupljači i hroničari često nisu uzimali u obzir Podgoričane onakve kakvi jesu – nego one koji su predstavljali primjere nečega što je trebalo podcrtati. Ono što uglavnom danas znamo predstavlja prikaze ispričane drugima koji su to rafinisali u svojim radovima ili jednostavno doživljaji drugih o njima. Na žalost, naša prošlost – prošlost istinski stare Podgorice i podgoričkih muslimana, (koja je sudeći po dostupnim istorijskim izvorima bila zaista fascinantna) mora biti prezentovana savremenim generacijama kroz pažljivo rafinisanje postojećih izvora, sklapajući tako jedan interesantan istorijski mozaik.

Bajram Dricković je živio u prvoj polovini XIX vijeka, u Mijećenu (Mićenu) – današnjem Draču i Drpama Mandića. Dricković je pripadao bratstvu koje ili nije imalo muških potomaka ili se u cjelini iselilo iz Podgorice. Bio je očigledno učesnik većine bitaka koje su se odigravale u Podgorici i okolini u tom prilično burnom i haotičnom vremenskom periodu koji karakteriše poslednje godine gotovo samostalnog skadarskog pašaluka pod Bušatlijama, sve otvorenije konfrontacije sa Crnom Gorom i brdskim plemenima, te dolazak redovne vojske i stacioniranje u ovim oblastima.

Foto 2: Bitka na Fundini (Crnogorsko-turski rat).

21 Juna 1808 je potpisan mir u Kupiduhu kod Žabljaka Crnojevića između Crne Gore Petra I Petrovića i skadarskog pašaluka, koji su ispred istog potpisali  Smail beg Osmanagić zabit podgorički, Ibrahim beg Osmanagić, Hadži Murat aga Krnić, Bećir aga Serdarević iz Skadra poslat od Ibrahim paše Bušatlije, Selman aga Mećikukić kapetan spuški, Ferat aga Omerćehajić iz Žabljaka Crnojevića i dr.(1) Potpisnici su predstavljali podgorički kadiluk koji se graničio sa crnogorskim krajevima, tj  Podgoricu sa Zetom, Spuž sa Lješkopoljem i Žabljak Crnojevića a samim tim i cijeli skadarski pašaluk. Ugovor o miru je potpisan na molbu Smail bega Osmanagića podgoričkog uz blagoslov Ibrahim paše Bušatlije, skadarskog paše i beglerbega Rumelije i skadarskih upravnika. Međutim ovaj mir nije dugo potrajao. Neregulisana granica, otimanja zemlje i svakodnevne čarke su stvarali situaciju u kojima su se ljudi sa obije strane granice veoma često sukobljavali. U takvom vremenu je živio i Bajram Dricković. Bajram je savremenik i ondašnjeg čuvenog podgoričkog heroja, Mahmuta Kinkovića (Mahmut age Kinkovića, za života prozvanog „sablja podgorička“(2) koji se naročito istakao u odbrani Podgorice i Zete od strane Petra II Petrovića Njegoša gdje je pokupio i najveću slavu, Andrija Jovićević navodi da je Mahmut Kinković po predanju bio „hrabar junak da je činio čast podgoričanima“. Ilija Zlatičanin u svojim „Hronikama“ navodi da je Kinković bio „gospodin i junak“(3) i mnogih drugih o kojima imamo pomena u raznim memorijalnim spisima ili fragmentarno u istorijskim prikazima, za razliku od Drickovića koji je, izgleda ostao samo usmena legenda.

Iako ne možemo znati tačne datume njegovog rođenja i smrti, možemo relativno tačno da odredimo period u kojem je živio na osnovu istorijskih događaja u kojima se spominje. Bajram Dricković je živio prvih četrdesetak godina XIX vijeka, bio je po svemu sudeći veliki junak, vjerovatno je i poginuo u borbi čim mu se grob nalazio u dračkoj džamiji i ostao sačuvan do danas  a po legendi posjedovao je i neke osobine koje prevazilaze prag mogućeg.

Foto 3: Stara Podgorica.

Grob se, kao što je već pomenuto, nalazi u naselju Drač, i to u dvorištu porodične kuće familije Pecović. Taj prostor je ranije predstavljao imanje nekadašnje Dračke džamije.(4)

Za Drickovića je vezana zanimljiva legenda, kroz koju se naziru njegove osobine zbog kojih je on ostao upamćen kao izuzetna individua.(5)

Legenda kaze da je Dricković bio veliki junak, ali i zulumćar (nasilnik). Bio je dobar strijelac, brz, odlično je baratao hladnim oružjem, ali je i pravio nered po Podgorici i okolini. Ono što njega čini posebnim, pored ljudskih osobina koje krase sve smrtnike, jeste njegova navodna moć “teleportacije”, odnosno sposobnost bilokacije (bilokacija ili multilokacija je navodno natprirodna sposobnost prisutnosti na dva ili više mjesta u isto vrijeme; fenomen koji je zabilježen kroz istoriju u raznim vremenskim periodima, poznat u katoličkom svijetu i obično pripisivan svecima ili čarobnjacima). Bilokacija je pored ostalog fenomen koji priznaje i katolička crkva i pripisivan je nekima od njihovih svetaca poput Svetog Antona Padovskog ili Padre Pia.(6) Bilokacija ili multilokacija nije originalan naziv kojim su zvali Bajramovu „sposobnost“ ali iz opisa iste, nedvosmisleno ukazuje na navedeni fenomen.

Foto 4: Padre Pio za vreme mise.

Bajram Dricković je mogao biti u isto vrijeme na više mjesta ili je neshvatljivo mogao da prelazi velike razdaljine u izuzetno kratkom vremenskom roku. Dricković bi bio opažen u Skadru, a da nije napuštao svoju kuću u Podgorici. Prema legendi, Dricković je jedne večeri posjekao dvije glave u Kučima, a zaptije (oružani ljudi u službi zabita – organa gonjenja ali do reformi sredinom XIX vijeka i zvanja upravnika grada; dakle, vrsta policije) koje su poslate sjutra dan da privedu Drickovića upravniku grada na ispitivanje su ispred kuće našli njegovu ženu koja je tvrdila da Bajram te noći nije izlazio iz kuće ali da su mu „noge bile hladne“. Tadašnji podgorički zabit (upravnik) je mogao biti Tahir beg Haverić(7), koji na toj funkciji dolazi poslije Selim age Mećikukića Spužanina od 1814, a prije Mehmeda spahije Lekića od 1832.

NASTAVAK: https://popforum.rs/legenda-o-bajramu-drickovicu-2/

Enes Efović

Izvori i pojašnjenja:

• Dušan Vuksan, Petar I i njegovo doba, str 177, Cetinje, Narodna knjiga 1951.
• Andrija Jovićević, Zeta i Lješkopolje ; Skadarsko jezero, str 157, Podgorica 1999.
• Ilija Zlatičanin, Hronike, Sabrana djela Ilije Zlatičanina; knj. 2, str 77, Podgorica 1999.
• Bajro Agovic, Dzamije u Crnoj Gori str 69, Podgorica, 2001.
• Legendu sam čuo od svog oca, Zejnela Efovića, a on ju je kao mlađi  čuo od Meda Merulića (prim.aut.).
• https://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_(1913)/Bilocation.
• Pavle S. Radusinović, Stanovništvo i naselja Zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba, str 197, Nikšić 1991.

Foto: Naslovna (Džeher mahala Podgorica – preuzeto od Vladislava Ivanovića na https://orientalmuseum.org/galerija/); Foto 1 (Izvor: https://www.broj19-number19.org/hadzi-bajram-drickovic/); Foto 2 (Izvor: PD-Serbia, https://sr.wikipedia.org/w/index.php?curid=1422543); Foto 3 (Izvor: https://orientalmuseum.org/galerija/); Foto 4 (Izvor: Fair use, https://en.wikipedia.org/w/index.php?curid=8200862).