U publikovanom istraživanju iz 2011. godine Marije Radoman (u izdanju Helsinškog odbora za ljudska prava u Srbiji), u čijem fokusu su opet bili stavovi i vrednosne orijentacije srednjoškolaca u Srbiji, analiziran je primarni kontekst koji je svakako jedno od najvažnijih ishodišta identitetske (samo)percepcije mladih u Srbiji danas – porodica. Autorka ocenjuje da i u periodu nakon 2000. godine istraživanja pokazuju da je porodica „stub oslonca za mlade“. Marija Radoman se, kao posebno intrigantnom, posvetila problemu vrednosnih orijentacija generacije roditelja, pozivajući se na ranije istraživanje iz 1999. godine, u čijem je središtu bila tada mlađa srednja generacija u Srbiji, a tema – ispitivanje njenog stava prema Zapadu. Ispitanici su tada imali između 25 i 30 godina (uzorak je obuhvatao 49% onih ispod 30 godina, i 51% onih između 31 i 35 godina), pa je o ovoj generaciji moguđe govoriti kao o „generaciji roditelja“ sadašnjih srednjoškolaca ili studenata. Sumirajući rezultate istraživanja na koje upućuje, autorka ukazuje na jasno izražen i dominantan „ksenofobičan odnos prema svetu, egalitarizam, nacionalizam i usredsređenost isključivo na privatne probleme“ (Radoman, 2011). Međutim, indikativan je njihov usaglašen, većinski stav prema neprijateljima: „kao glavnog neprijatelja na Zapadu videli su SAD“, ali je i generalni stav govorio u prilog anti – zapadnog raspoloženja: „pretnja se vidi najčešće u spoljnim neprijateljima. Tako se dolazi do anti – zapadnjaštva kao jednog od osnovnih elemenata ideologije“… Ipak, neprijatelji nisu viđeni samo na Zapadu – „opasniji su oni koji deluju iznutra (viđeni u pro-zapadno orijentisanim nevladinim organizacijama, pojedinim opozicionim političkim strankama i pojedinim intelektualcima)“ (Radoman, 2011: 12, 13).
Rezultati istraživanja Marije Radoman upućuju i na postojanje razlike u diskursu nacionalizma i anti – zapadnjaštva kod generacije roditelja i generacije dece: „U vreme kada je rađeno prvo istraživanje 1999. godine, bili su sveži utisci od posledica NATO bombardovanja i uopšte odnos naroda prema politici Zapada je bio neposredniji i tim emotivniji i kognitivno više artikulisan“ (Radoman, 2011). Od 2000. godine, primećuje autorka, desnica se menja i usredsređuje više na „unutrašnje neprijatelje“, a menjanje slike mladih o Zapadu rezultat je promene njihovih egzistencijalnih konteksta, češćih putovanja i aktivnog korišćenja društvenih mreža. No, iako su vremenski i socijalni konteksti izmenjeni, istraživanje ukazuje da pretpostavka o manjem anti -zapadnjaštvu ne znači da je nacionalizma manje, već da je došlo do promene njegovog sadržaja i retorike (Radoman, 2011:46).
I predstave o „istorijskim prijateljima“ nisu se značajno promenile i bile su kompatibilne sa konfesionalnim bliskostima: „Kao nacije koje im se dopadaju označeni su Srbi (25,6%), Grci i Rusi, sa skoro izjednačenim brojem odgovora – oko 15%“ (Radoman, 2011:45). Autorka ovde ukazuje na konstantu istorijskih stereotipa koji se permanentno rekreiraju. Dakle, nedovoljno dekonstruisani i vrednosno nesuptituisani ideološki obrasci devedesetih, našli su svoje trajno uporište ne samo u okvirima obrazovnih institucija, već i u porodičnim okvirima, kao prema formulaciji Luja Altisera, dominantnim državno – ideološkim aparatima (Altiser, 2009)
Jedno od najkompleksnijih pitanja i u istraživanju iz marta 2012. godine o stavovima mladih o društveno političkim prilikama u Srbiji (CESID, Centar za novu politiku, Fridrich Ebert Stiftung, 2012) je odnos mladih u Srbiji prema evro – atlantskim integracijama. Dok se, kako navode autori istraživanja „u većini zemalja evro – atlantske integracije shvataju kao neodvojiva celina, a ulazak u NATO pakt istovremeno predstavlja korak ka budućem članstvu u Evropskoj Uniji, u Srbiji je situacija znatno kompleksnija (…) Nasuprot ulasku u NATO pakt, koji nikada nije imao značajniju podršku među građanima Srbije, podrška ulasku zemlje u Evropsku Uniju je imala svoje uspone i padove koji su umnogome zavisili od aktuelnog političkog trenutka“ (CESID, 2012). Dobijeni rezultati upućuju i na to da je odnos preme Evropskoj Uniji „formiran i u skladu sa privrednim kretanjima uslovljenim svetskom ekonomskom krizom“, ali i krizom unutar Evropske Unije koja je „izazvala sumnju među građanima Srbije“. Iako, prema proceni autora, istraživanja pokazuju da su mladi u ukupnoj populaciji uvek „prednjačili“ u podršci ulasku Srbije u Evropsku Uniju, i njihova percepcija potencijalnih integracija iz godine u godinu je lavirala: „U roku od godinu dana podrška evropskim integracijama je zabeležila pad od čak 16% među populacijom mlađom od 35 godina. Istovremeno, među mladima je došlo do povećanja broja protivnika ideje o ulasku Srbije u EU za čitavih 6%. Na ovo treba dodati da je procenat onih koji su zbunjeni trenutnim dešavanjima unutar EU, kao i odnosima Srbije i Evropske Unije, porastao za čitavih 19% (12% u 2011. postaje 22% onih koji kažu da „ne znaju da li su za ulazak u EU u 2012“ (CESID, 2012). Autori napominju da, ukoliko se uzme u obzir da je istraživanje realizovano neposredno po dobijanju statusa kandidata za članstvo u Evropskoj Uniji, nije neutemeljena sumnja da bi procenat podrške priključenju Evropskoj Uniji bio i niži da je istraživanje urađeno mesec dana ranije.
dr Aleksandra Bosnić Đurić
(Tekst je objavljen u publikacijama Helsinškog odbora za ljudska prava u Srbiji)
Foto: Xenophobia (https://pixabay.com/illustrations/group-team-outsider-isolated-2212760/)
Literatura:
Altiser, Luj (2009), Ideologija i državni ideološki aparati, Karpos, Loznica
Istraživanje javnog mnjenja – mart 2012, Stavovi mladih o društveno-političkim prilikama u Srbiji (2012), CESID, Centar za novu politiku, Friedrich Ebert Stiftung,Beograd
Radoman, Marija (2011), Stavovi i vrednosne orijentacije srednjoškolaca u Srbiji, Helsinške sveske, knjiga br. 31, Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji, Beograd