Šta se nakon dvehiljaditih dogodilo sa ovako projektovanim, pijedestalizovanim nacionalnim identitetom, koncepcijski prihvaćenim a u praksi razvijanim i primenjivanim upravo u institucijama koje Kusovac označava kao potencijalno efikasne i odgovorne?

Prema istraživanju vrednosnih usmerenja građana u promenama posle 2000. godine Zagorke Golubović i Isidore Jarić publikovanom 2010. godine, uočljiv je “problem dosta prisutnog kontinuiteta kada se kao reference uzmu društveno političke prakse u tranzicionom periodu Srbije koje sporo menjaju ostatke starog nasleđa” (Golubović, Jarić, 2010).

Jedan od takvih, u vrednosnom sistemu duboko utemeljenih stavova je i prihvatanje ukusa većine kao normalnog merila za lično opredeljenje (“legitimno je prikloniti se stavu većine”), a kao posebno indikativan u kontekstu naše analize problema identiteta mladih u Srbiji danas pokazuje se skup stavova koji iznova ekspliciraju uverenost u superiornost srpskog naroda (“bolji smo od drugih”) sumnja da će nam biti bolje u Evropskoj Uniji (otud značajan broj ispitanika jeste protiv pridruženja Srbije Evropskoj Uniji, a u izvesnom procentu se dvoume). Kod većine ispitanika dominirao je “tradicionalni sistem”, uz kombinaciju “božanskih vrednosti”… Na pitanje “šta se dogodilo u psihi pojedinca i strukturi ličnosti?”, u svojevrsnoj mešavini tradicionalizma (predmodernog društva) i post – modernizma, Zagorka Golubović kao jedan od bitnih parametara navodi ulogu “zamišljanja” tj. “stvaranja nove tradicije” na koju upućuje i Dubravka Stojanović a koja podrazumeva revizije istorije i oživljavanje starih narativa i koja samim tim u svakoj generaciji anestezira, kako percepciju sadašnjosti, tako i promišljanje budućnosti. Golubović posebno ukazuje na analizu Dubravke Stojanović koja se fokusira na praksu prepravljanja istorije nakon 2000. godine u udžbenicima istorije i na uticaj sistema obrazovanja na oblikovanju “nacionalne svesti” nezavisno od činjenica (Golubović, 2010, 107).

U tom smislu, indikativni su i rezultati istraživanja vrednosnih ciljeva kao činioca političkih stavova i mnjenja mladih iz 2007. godine (Kuzmanović, Petrović, 2007). Rezultati istraživanja rađenih na uzorku od 243 osamnaestogodišnja učenika pokazali su da negativne korelacije sa poverenjem prema Evropskoj Uniji pokazuju ciljevi očuvanje tradicije i teritorijalni integritet, da je negativna veza i sa jačanjem odbrambenih snaga, dok poverenje prema Evropskoj Uniji pozitivno korelira sa dobrim međunacionalnim odnosima, dovršetkom privatizacije, sigurnošću kao ličnim ciljem.

Prema autorima istraživanja, ovo ukazuje na podatak da je “odnos prema Evropskoj Uniji očigledno vrednosno bipolaran” (Kuzmanović, Petrović, 2007, 166). Kada su ispitanici pitani o važnosti pripadnosti određenim grupama, odgovori su upućivali na sledeće: Kao “srednje važno” ispitanici su okvalifikovali nacionalnu pripadnost (3,26), dok su generacijska, verska i profesionalna oko samog proseka (3,07; 3,01; 2,87). Ideološka i klasna pripadnost u proseku su ocenjene kao “malo važne”. Međutim, kada je, navode autori, zahtevano da izdvoje samo najznačajniju identifikaciju, najveći broj ispitanika opredelio se za generacijsku (29,7%), pa potom nacionalnu (26%) i versku (21,2%) – sledi profesionalna (14,4%), dok su ideološka i klasna identiikacija najznačajnije za samo 4% ispitanika (Isto, 166). Čini se, primećuju autori, da cela slika govori o jednom širem sindromu tradicionalno – nacionalno -verskom, ili o tradicionalističkoj, odnosno, konzervativnoj ideologiji u širokom značenju, koja uključuje na određen način prihvaćen patriotizam. Odnos prema veri ispitanika pokazuje da on ne nadilazi nacionalnu pripadnost, već je povezan sa odnosom prema naciji i tradiciji (Isto, 167).

Dobijeni rezultati ovog istraživanja iz 2007. godine, zaključuju Kuzmanović i Petrović, ukazuju na uočavanje tendencije izdvajanja dve različite grupe vrednosnih ciljeva, na različite načine povezanih sa nizom različitih stavova. Tako su se u jednoj grupi ciljeva našli stavovi o dobrim međunacionalnim odnosima, ulasku u Evropsku Uniju, privatizaciji i humanijim odnosima, a u drugoj ciljevi determinisani čuvanjem tradicije, državnog i teritorijalnog integriteta, jačanju odbrambenih snaga, ali i lični ciljevi poput – altruizma, savesnosti i pokoravanja autoritetima.

dr Aleksandra Bosnić Đurić

(Tekst je objavljen u publikacijama Helsinškog odbora za ljudska prava u Srbiji)

Foto (Ivan Aleksić/www.unsplash.com): Spomenik Neznanom junaku.

Literatura:

Golubović, Zagorka, Jarić, Isidora (2010), Kultura i preobražaj Srbije – vrednosna usmerenja građana u promenama posle 2000. godine, Službeni glasnik, Res Publica, Beograd

Kuzmanović, Bora, Petrović, Nebojša (2007), Vrednosni ciljevi kao činioci političkih stavova i mnenja mladih, projekat Psihološki problem u kontekstu društvenih promena, Institut za psihologiju, Beograd